کد مطلب:43173 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:24

گنجینه پرسمان » حديث شناسي

تفسير فرازهاي سي‎ام تا سي و چهارم خطبه صد و پنجاه و يكم نهج‎البلاغه كه به عواقب شوم فتنه پرداخته چيست؟

«ثُمَّ يَأْتِي بَعْدَ ذلِكَ طالِعُ الْفِتْنَةِ الرَّجُوفُ، وَالْقاصِمَةُ الْزَّحُوفُ، فَتَزِيغُ قُلُوبٌ بَعْدَ اسْتِقامَةٍ، وَ تَضِلُّ رِجالٌ بَعْدَ سَلامَةٍ وَ تَخْتَلِفُ الْأَهْواءُ عِنْدَ هُجُومِها، وَ تَلْتَبِسُ الْآراءُ عِنْدَ نُجُومِها» [سپس طلاية فتنة اضطراب انگيز و شكننده و خزنده [از راه مي‎رسد] پس دلهايي كه پيش از آن با استقامت بودند، مي‎لغزند، و مرداني پس از سلامت نفس گمراه مي‎گردند، در آن هنگام كه فتنه هجوم بياورد، هواها و خواهش‎ها متخلف گردد و آراء و نظريات در موقع بروز آن مشتبه شود.]
بنا به عقيدة بعضي از شارحين نهج‎اللاغه منظور از اين فتنه، آشوب‎ها و اضطرابات تاتار است كه اغلب جوامع اسلامي را در بر گرفت و مصيبتي به بار آورد كه مي‎توان گفت: هنوز آثار آنها در اين جوامع باقي است. براي سالم ماندن در برابر فتنه‎ها و عوامل ويرانگر فرهنگي و ديني و ارزشي و اقتصادي و حقوقي بايد بطور جدي از دو عامل نيرومند اساسي برخوردار بود:
عامل يكم ـ تعليم و تربيت صحيح و جدي براي آموزش و پرورش انسانهاي جامعه بر مبناي «حيات معقول» كه بر اساس محكم حقايق در دو قلمرو «انسان آنچنان كه هست» و «انسان آنچنان كه بايد» استوار است، بدون اين عامل، هيچ‎گونه توقعي براي حفظ انسان و انسانيت نمي‎توان داشت، دليل اين مدعا كاملاً روشن است و آن اين است كه هيچ تمدن و فرهنگ و حيات اجتماعي مطلوب و عمل به قوانين صالحه و احساس موجوديت بدون آموزش اصول و قوانين صحيح در زندگي و بدون پذيرش و ايمان به آنها، امكان پذير نبوده و نخواهد بود، زيرا هيچ انساني با داشتن امتيازات و اسباب فوق براي زندگي در «حيات معقول» از مادر متولد نمي‎شود و همة آن امور را در همين دنيا فرا مي‎گيرد و در صورت اشتياق به «گرديدن» خود را به مقتضاي آنها مي‎سازد.
عامل دوم ـ ارادة جدي و همّت براي «گرديدن» و تحول از يك جاندار محض به مقام انساني كه اگر خود كامگان امروز اجازه فرمايند!! اين تحول و گرديدن به فعاليت مي‎رسد و انسان از تاريخ طبيعي حيواني به «تاريخ انساني تكاملي» منتقل مي‎گردد. البته اگر اجازه فرمايند!! خداوند متعال اهميت اراده را در مواردي از قرآن مجيد گوشزد فرموده است. از آن جمله: اين اراده كه بعضي از صاحبنظران بزرگ در مشرق زمين اسلامي، مانند مولوي آن را بزرگترين و اساسي‎ترين نيرو براي حركت تكامل انساني مي‎دانند.
بال بازان را سوي سلطان برد
بال زاغان را به گورستان برد

عنكبوت ار طبع عنقا داشتي
از لعابي خيمه كي افراشتي

مر رسن را نيست جرمي اي عنود
چون ترا سوداي سر بالا نبود

تو درون چاه رفتستي ز كاخ
چه گنه دارد جهانهاي فراخ

يا به قول سعدي
همت اگر سلسله جنبان شود
مور تواند كه سليمان شود

همت بلند دار كه مردان روزگار
از همت بلند بجايي رسيده‎اند
ج
البته دو بيت اولي و دومي تعيين هدف حيات و گرديدن را به طبيعت خاص باز، زاغ، عنكبوت و عنقا نسبت مي‎دهد، ولي از انجا كه ملاك تنوع طبيعت خاص، در اراده هم هست، لذا از همان دو بيت هم مي‎توان براي اين مدعا كه عظمت نيروي سازنده اراده و كارايي آن است، استفاده كرد، زيرا در افراد و مصاديق يك نوع خاص از انواع جانداران نيز، مانند انسان، به جهت ضعف و قوت اراده، تفاوت بسيار زياد است. انساني وجود دارد كه همت و ارادة او، گسترش «من» وي بر تمام جهان هستي است و انساني وجود دارد كه اگر آتش در جايگاه زندگيش بيفتد و شعله‎هايش تا لباسها و اعضاي وي نزديك شود، آرام صدا مي‎زند كسي نيست كه بيايد مرا از اين آتش نجات بدهد!! متفكراتي هم در مغرب زمين پيدا مي‎شوند مانند آرتور شو پنهور كه اصالت و قدرت اراده را تا جايي مي‎رسانند كه مي‎گويند: جوهر هستي، اراده است و اگر كسي اراده را نشناسد، هيچ چيزي را در اين دنيا نخواهد شناخت و اگر كسي نتواند از اراده خود برخوردار شود، او از هيچ قدرتي نخواهد توانست استفاده نمايد.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 24
آية الله محمدتقي جعفري